In het dagelijks leven hoor je de term burnout steeds vaker vallen. Ook in mijn praktijk heb ik tijdens de laatste jaren in toenemende mate te maken gehad met cliënten waarbij de diagnose burnout was gesteld, zodat ik het onderwerp hierbij nog eens onder de aandacht wil brengen.
De term burnout waaide in het begin van de jaren zeventig over uit Amerika. Hiermee wordt een specifieke stressreactie of toestand van overspannenheid bedoeld, waarbij over het algemeen drie verschillende reacties worden onderscheiden, die overigens niet gelijktijdig voor hoeven te komen:
- Uitputting (extreme vermoeidheid).
- Depersonalisatie (het gevoel buiten zichzelf – of in een roes te leven).
- Verminderde persoonlijke bekwaamheid.
Jaren geleden constateerde men dat burnout het meest voorkwam bij hoger opgeleide werknemers tussen de 35 en 55 jaar. Met die trend lijkt echter te zijn gebroken omdat burnout de laatste jaren ook toeneemt bij jongeren onder de 33.
De aandoening wordt (voornamelijk) in verband gebracht met (toename van) werk(druk), hoewel bepaalde stromingen dat deels tegenspreken en schermen met gegevens die uitwijzen dat burnout niet per definitie een beroepsziekte is, maar een combinatie van genetische aanleg, omgevingsfactoren en karakter.
Voor de patiënt is het uiteraard bijzonder vervelend om met een burnout te maken te krijgen, maar ook voor werkgevers is het een grote schrik als bij een medewerker deze diagnose is gesteld. Begrijpelijk, want het betekent namelijk vaak langdurig ziekteverzuim waar veel kosten aan verbonden zijn.
Het aloude gezegde dat nog nooit iemand is doodgegaan van hard werken is vanzelfsprekend een graag gehoorde uitdrukking in de oren van hen die niet graag zien dat werknemers vanwege ziekte lange tijd (tijdelijk) uit het werkproces geraken.
Uitval heeft altijd te maken met onbalans van meerdere facetten van iemands leven. Dat neemt niet weg dat je wel (erg) ziek kunt worden van (te) hard werken en dat het niet ondenkbaar is dat je aan de gevolgen hiervan kunt bezwijken.
In ieder geval staat het vast dat meldingen van beroepsziektes als burnout de laatste jaren flink toenemen en daar zullen we echt iets mee moeten! Uiteraard het liefst door middel van zowel preventieve als curatieve behandeling, in plaats van het bijstellen van normen of het toepassen van ‘creatieve’ statistiek.
Duidelijk is dat we zullen moeten kijken naar het totale leven, omdat de totale mens en zijn omgeving immers als raderen in elkaar grijpen.
De stress waaruit burnout wordt opgebouwd kan naast te hard werken dus vele medeoorzaken hebben. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan baanverlies of de dreiging daarvan, geldzorgen, het overlijden van een geliefd persoon, relatieproblemen, een verhuizing of andersoortige opeenstapeling van spanningen.
De meest opvallende symptomen zijn:
- Lichamelijke en geestelijke uitputting.
- Concentratie- en geheugenklachten.
- Piekeren.
- Gespannen zijn.
- Minderwaardigheidsgevoel.
- Het gevoel hebben te falen.
- Slaapproblemen.
- Verlies van eetlust.
- Niet meer kunnen genieten.
- Geen structuur meer kunnen handhaven.
- Negatieve uiting.
- Zich niet meer op kunnen laden.
- Complete futloosheid (er komt niets meer uit de handen).
Een feit is dat patiënten voorafgaande aan de burnout flink zijn doorgedenderd en (te) weinig grenzen hebben gesteld aan hun mentale en fysieke vermogens, waardoor stress zich heeft kunnen opstapelen. Je kunt hiermee stellen dat de kern van burnout schuilt in het feit dat burnout-patiënten zichzelf ergens voorbij zijn gelopen, door bewust of onbewust innerlijke signalen te negeren, waardoor ze niet (meer) weten wat hun werkelijk ontspant en gelukkig maakt.
Niet zelden hebben patiënten zelfs (te) lange tijd onbewust geleefd en dingen nagestreefd die niet aansluiten bij wie ze werkelijk zijn, uit gewoonte, plichtsbesef of misschien zelfs uit angst.
Niet zelden valt burnout ook samen met een midlifecrisis, waarin vragen rond de eigen persoonlijkheid – “wie ben ik, wat doe ik en voldoe ik daarmee eigenlijk wel aan mijn verwachtingen?” – ook een grote rol speelt.
Herstel kan op gang komen wanneer een patiënt erkent dat burnout een feit is – op een bepaald moment valt dat ook niet meer ontkennen – en vooral ook wanneer men zelf bereid is om eigen gedrag en gedachten onder de loep te nemen, en waar nodig veranderingen aan te brengen. De manier waarop het tot nog toe ging werkte immers niet (meer)!
Om te herstellen is het van groot belang om de (juiste) nog overgebleven energie zo spaarzaam en efficiënt mogelijk in te zetten en aan te vullen door bijvoorbeeld bewust positief te focussen op specifieke persoonlijke eigenschappen, zoals kwaliteiten en talenten en gevoelens waarbij (eventueel) levensovertuiging een rol speelt. Zo kun je met authentieke waarden een nieuw licht op de zaak werpen, waardoor de weg weer geleidelijk omhoog kan leiden.
In de gesprekken die ik met burnout-patiënten voer, richt ik mij daarom in belangrijke mate op (zelf)bewustwording. Ik leer ze o.a. meer bewust te worden van de eigen gevoelens en de gedachten waarmee ze bepaalde klachten in stand zou kunnen houden, waardoor ze kunnen beslissen hier minder aandacht aan te besteden.
Daarbij blijkt het soms ook nodig om (oude) angsten te doen overwinnen en aan assertieve vaardigheden te werken, om zo nog meer innerlijke ruimte te creëren.
Door het veranderende (zelf)inzicht tijdens het bewustwordingsproces lukt het steeds beter om te focussen op de positieve elementen en dienen zich dikwijls nieuwe perspectieven aan waardoor iemand voor nieuwe persoonlijke keuzes kan komen te staan waarmee ze zelf hun leven een (nieuwe) positieve wending kunnen geven.
Na het herstel zie je mensen dikwijls van baan of van functie veranderen. Of zelfs dat ze het leven rigoureus omgooien, omdat het inzicht is ontstaan dat men zich voordien niet heeft gedragen naar wie men werkelijk is. De behoefte om het allemaal eens anders te gaan doen bestond bewust of onbewust vaak al wat langer.
Bij het zetten van voorzichtige nieuwe (bewuste) stappen in de richting van beter ‘luisteren’ naar wat je eigenheid wilt en aan kan, zie je vaak al gauw tekenen van verbetering/genezing optreden.
Een andere mogelijkheid waaruit je herstel ziet ontstaan is de acceptatie van zowel de feiten als de oorzaken van de burnout en het aanvaarden van de keuzes die iemand maakt om het oude leven in stand te houden, of liever gezegd weer op te pakken (acceptatie van vroeger gemaakte keuzes) – al zie je dergelijke processen vaak wat trager verlopen.
Je kunt je afvragen of deze laatste mogelijkheid werkelijk een bevredigend besluit is en hoe lang men dat (oude leven weer) vol denkt te kunnen houden, maar die keuze is uiteraard aan de betreffende persoon zelf.
Ondertussen kijk ik nog iets verder en besef dat een aandoening als burnout niet alleen aan de individuele mens kan kleven, maar ook aan een groep, een land en zelfs de gehele wereld. De samenleving dendert maar door – je hoeft het Achtuurjournaal maar aan te zetten, raakt hier en daar de weg kwijt, struikelt over systemen, regels en gedragingen die niet bij de eigenheid van onze wereld passen, en belandt uiteindelijk zwaar uitgeput in een mondiale burnout.
Dit proces van afbraak kunnen we stoppen of voorkomen door dicht bij onze authentieke waarden (eigenheid) te blijven, waardoor we tevens kunnen ontdekken dat energiek samenwerken vanuit eigenheid een veel betere kans maakt wanneer we (zelf)bewust in het leven staan.
2 Reacties op Kijk op Burnout